Bệnh mẫn cảm là một trạng thái khi hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng quá mức đối với một tác nhân nhất định, gọi là dị ứng. Điều này dẫn đến việc tạo ra kháng thể để chống lại tác nhân gây bệnh, nhưng trong trường hợp này, phản ứng miễn dịch gây ra các triệu chứng không mong muốn và có thể gây hại cho sức khỏe. Cùng THETHAO24H.INFO xem qua bài viết này.
Mẫn cảm là gì?
Khi các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể, hệ thống miễn dịch sẽ được kích thích để tạo ra kháng thể chống lại tác nhân gây bệnh. Đây là một biện pháp bảo vệ đặc hiệu của cơ thể, được gọi là phản ứng mẫn cảm. Tuy nhiên, cách mà hệ miễn dịch phản ứng và phương pháp mẫn cảm phù hợp sẽ phụ thuộc vào cơ chế bệnh sinh của tác nhân và vị trí tác nhân gây bệnh trong cơ thể.
Các phương pháp mẫn cảm
Cơ chế miễn dịch đặc hiệu của cơ thể được hình thành thông qua hai hình thức mẫn cảm: mẫn cảm chủ động và mẫn cảm thụ động. Cả hai hình thức này có thể xảy ra tự nhiên hoặc được tạo ra nhờ can thiệp nhân tạo.
Mẫn cảm thụ động
Miễn dịch thụ động là một hình thức miễn dịch mà cơ thể nhận được mà không cần tiếp xúc trực tiếp với kháng nguyên.
- Miễn dịch thụ động có thể được đạt được thông qua việc truyền huyết thanh (gamma globulin) từ một người có hệ miễn dịch đến một người không có hệ miễn dịch. Ngoài ra, cũng có thể sử dụng tế bào miễn dịch từ một cá thể mẫn cảm và truyền những tế bào đó cho một người không có hệ miễn dịch.
- Miễn dịch thụ động tự nhiên xảy ra khi miễn dịch được truyền từ mẹ cho thai nhi qua nhau thai (IgG) hoặc qua sữa non (IgA).
- Miễn dịch thụ động nhân tạo là quá trình truyền kháng thể từ người hoặc động vật đã có miễn dịch cho người chưa có miễn dịch. Biện pháp mẫn cảm này thường được áp dụng trong các tình huống điều trị dự phòng cấp tính cho một số bệnh như sởi, uốn ván, bạch hầu, dại, hoặc ngộ độc do côn trùng, thực phẩm thịt và nhiều loại bệnh khác. Cả kháng thể từ người lẫn từ động vật đều có hiệu quả và giúp cung cấp miễn dịch ngay lập tức, tuy nhiên, kháng thể khác loài thường gây sốc phản vệ và có thể gây biến chứng bệnh lý, đồng thời thời gian hiệu quả của chúng ngắn. Trong khi đó, kháng thể cùng loài có nguy cơ lây truyền các bệnh như HIV, viêm gan và nhiều bệnh khác.
Mẫn cảm chủ động
Miễn dịch chủ động là một hình thức miễn dịch mà cơ thể hình thành sau khi tiếp xúc với kháng nguyên.
- Miễn dịch chủ động tự nhiên xảy ra khi cơ thể tự tạo ra kháng thể đáp ứng miễn dịch để bảo vệ và chống lại tác nhân gây bệnh sau khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, mặc dù chưa có triệu chứng hoặc khi triệu chứng lâm sàng đã xuất hiện.
- Miễn dịch chủ động nhân tạo là quá trình cơ thể tạo ra kháng thể đáp ứng miễn dịch để bảo vệ và chống lại tác nhân gây bệnh sau khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh đã bị tiêu diệt hoặc còn sống, hoặc các thành phần của tác nhân. Biện pháp mẫn cảm chủ động này chủ yếu được thực hiện thông qua tiêm chủng vắc-xin, bao gồm vắc-xin sống yếu, vắc-xin bất hoạt, vắc-xin tiểu đơn vị và vắc-xin giải độc. Tiêm chủng vắc-xin có thể tạo ra miễn dịch bảo vệ trọn đời đối với một số bệnh như lao, sởi, quai bị, rubella, thủy đậu và cũng có thể duy trì trong vài tháng. Ngoài ra, một biện pháp khác để tăng đáp ứng miễn dịch là tiêm kháng nguyên đã bị làm yếu bằng cách thêm các chất phụ gia, bao gồm cả chất hóa học và sinh học.
Các loại vắc-xin được dùng để gây mẫn cảm chủ động nhân tạo
Vắc-xin sống giảm độc lực
Vắc-xin sống giảm độc lực là loại vắc-xin chứa vi khuẩn, virus hoặc tác nhân gây bệnh còn sống, nhưng đã được làm giảm độc lực để tạo ra khả năng miễn dịch. Vắc-xin sống giảm độc lực có thể kích thích cả miễn dịch dịch thể và miễn dịch qua trung gian tế bào.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sử dụng biện pháp mẫn cảm bằng vắc-xin sống giảm độc lực có thể tăng nguy cơ gây bệnh đối với những người có hệ miễn dịch suy giảm.
Vắc-xin sống giảm độc lực được sử dụng để phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng do virus như lao, sởi, thủy đậu, quai bị, rubella, viêm gan A, sốt vàng da và nhiều bệnh khác.
Vắc-xin bất hoạt
Vắc-xin bất hoạt là loại vắc-xin chứa virus đã bị bất hoạt bằng các phương pháp như nhiệt, hóa chất hoặc tia cực tím. Vắc-xin bất hoạt được sử dụng để phòng ngừa các bệnh như bại liệt, cúm, dại, tả, thương hàn, ho gà, dịch hạch và nhiều bệnh khác.
Vắc-xin giải độc tố
Vắc-xin bất hoạt là loại vắc-xin chứa virus đã bị bất hoạt bằng các phương pháp như nhiệt, hóa chất hoặc tia cực tím. Vắc-xin bất hoạt được sử dụng để phòng ngừa các bệnh như bại liệt, cúm, dại, tả, thương hàn, ho gà, dịch hạch và nhiều bệnh khác.
Tác dụng của mẫn cảm chủ động nhân tạo
Hầu hết các biện pháp mẫn cảm chủ động nhân tạo thường được sử dụng để phòng ngừa, tức là tiêm vắc-xin để ngăn chặn tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, trong một số trường hợp như bệnh dại, vắc-xin cũng có thể được sử dụng để điều trị sau khi cơ thể đã bị tấn công bởi virus gây bệnh. Hiệu quả của biện pháp gây mẫn cảm này sẽ phụ thuộc vào các yếu tố sau:
- Cơ chế gây bệnh: Cách mà tác nhân gây bệnh tác động và tấn công cơ thể sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của biện pháp mẫn cảm. Một số tác nhân gây bệnh có cơ chế tấn công nhanh chóng và mạnh mẽ hơn, trong khi các tác nhân khác phát triển chậm hơn.
- Thời gian ủ bệnh: Thời gian từ khi cơ thể tiếp xúc với tác nhân gây bệnh đến khi xuất hiện triệu chứng cũng ảnh hưởng đến hiệu quả của biện pháp mẫn cảm. Nếu triệu chứng xuất hiện nhanh chóng sau tiếp xúc, biện pháp mẫn cảm có thể không kịp phát huy hiệu quả tốt nhất.
- Tốc độ sao chép của tác nhân gây bệnh: Tốc độ sao chép và phát triển của tác nhân gây bệnh trong cơ thể cũng ảnh hưởng đến hiệu quả của biện pháp mẫn cảm. Nếu tác nhân sao chép nhanh và lan rộng trong cơ thể, biện pháp mẫn cảm có thể không đủ thời gian để tạo ra đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ.
Tất cả những yếu tố trên sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định hiệu quả của biện pháp mẫn cảm chủ động nhân tạo trong điều trị và phòng ngừa các bệnh.
Tác dụng phụ của mẫn cảm chủ động nhân tạo
Mẫn cảm chủ động nhân tạo bằng cách tiêm vắc-xin có thể gây ra một số phản ứng phụ như sau:
- Sốt
- Mệt mỏi
- Cảm giác khó chịu
- Đau khớp, viêm khớp (trong trường hợp rubella)
- Co giật và có thể dẫn đến tử vong (trong trường hợp ho gà)
- Rối loạn thần kinh (trong trường hợp cúm).
Mẫn cảm là một cơ chế tự nhiên của cơ thể để tạo ra đáp ứng miễn dịch và bảo vệ chống lại các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn và các tác nhân khác.
Kết luận
Mẫn cảm là tình trạng cơ thể bị kích thích bất thường khi tiếp xúc với một chất hoặc tác nhân nào đó. Trong cuộc sống, mẫn cảm có thể gặp phải ở nhiều mặt hàng, từ thực phẩm và mỹ phẩm cho đến áp lực môi trường. Việc nhận biết và giải quyết các vấn đề về mẫn cảm rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của chúng ta.ể hạn chế mẫn cảm, người dân cần thường xuyên kiểm tra sức khỏe và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, sinh hoạt,ũng như tìm hiểu kỹ các sản phẩm mà mình sử dụng.